جدایی اشتغال از تولید در خراسان رضوی| بررسی روند تغییر سهم اشتغال در گروه‌های خدمات، کشاورزی و صنعت استان از سال ۹۶
سال هاست که مشاغل خدمات محور در مشهد، به واسطه حضور مضجع شریف امام رضا (ع)، نسبت به سایر بخش‌ها سهم بیشتری از بازار کار را به خود اختصاص داده‌اند.
به گزارش شهرآرانیوز؛ کدام گروه شغلی در خراسان رضوی سهم بیشتری در اشتغال دارد؟ خدمات. پاسخ به این سؤال نیاز به مرور فصل به فصل گزارش وضعیت اشتغال ندارد، چون سال هاست که مشاغل خدمات محور در مشهد، به واسطه حضور مضجع شریف امام رضا (ع)، نسبت به سایر بخش‌ها سهم بیشتری از بازار کار را به خود اختصاص داده‌اند. ساختار زیارتی شهر و جریان پرحجم زائران، باعث شکل گیری طیف وسیعی از فعالیت‌های وابسته به خدمات شده است؛ از هتل داری، حمل ونقل، غذا و گردشگری گرفته تا خرده فروشی و مشاوره.
اما نکته درخور تأمل اینجاست که در همه این سال‌ها سهم اشتغال بخش کشاورزی کاهش چشمگیری داشته است. این روند تنها مختص خراسان رضوی نیست. آمار‌های کشوری هم نشان می‌دهد که بخش کشاورزی در معرض یک عقب نشینی مداوم قرار گرفته است. حال این سؤال مطرح می‌شود آیا این کاهش، نشانه‌ای از مکانیزه شدن و پیشرفت تکنولوژیک در بخش کشاورزی است؟ یا حاصل خشک سالی، تغییرات اقلیمی، مهاجرت روستاییان به شهر و کاهش جذابیت اقتصادی کشاورزی؟
افزایش تلاطم اقتصادی و کاهش ثبات بازار‌ها در سال‌های اخیر، سبب شده مشاغل خدماتی طرف داران بیشتری پیدا کنند. حتی در این مدت، سهم بخش صنعت هم در میانگین کشوری با کاهش روبه رو بوده است. این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که بسیاری از سال‌های اخیر با شعار‌های حمایت از تولید و رشد صنعتی گره خورده‌اند.
پس آیا این واگرایی بین شعار و واقعیت توجیه شدنی است؟ یا اینکه مشکل در زیرساخت ها، سیاست گذاری‌های ناهماهنگ و نبود مشوق‌های مؤثر برای سرمایه گذاری در تولید نهفته است؟ باید توجه داشت تغییر در سهم اشتغال این گروه‌های مختلف به معنای افزایش یا کاهش بیکاری نیست. این آمار بیشتر تمایل شاغلان به حضور در بخش‌های مختلف را نشان می‌دهد.
اما جهت این تغییرات می‌تواند حاوی پیام‌های مهمی درباره آینده بازار کار، ساختار اقتصادی و حتی مهاجرت‌های داخلی باشد. برای مثال، رشد اشتغال در بخش خدمات لزوما به معنای پیشرفت نیست، اگر این خدمات از نوع مشاغل با بهره وری پایین و درآمد ناپایدار (مثل پیک موتوری، رانندگان تاکسی اینترنتی، دست فروشان یا واسطه‌های بدون مهارت) باشند، این کوچ کارگران از کارخانه‌ها و زمین‌های کشاورزی به این گونه مشاغل می‌تواند زنگ خطری باشد برای آینده اقتصادی کشور و به تبع آن استان.
آخرین گزارش مرکز آمار از نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در سال ۱۴۰۳ منتشر شده است. در ادامه این گزارش به بررسی روند تغییرات در سهم اشتغال بخش‌های مختلف پرداخته می‌شود. همچنین وضعیت اشتغال استان از سال ۹۶ تا کنون را بررسی کرده‌ایم.
سهم ۵۰.۷ درصدی خدمات از اشتغال خراسان رضوی
اکنون طبق آخرین داده ها، سهم اشتغال بخش خدمات در خراسان رضوی به ۵۰.۷ درصد رسیده است. این آمار نشان می‌دهد که بیش از نیمی از شاغلان استان، در بخش خدمات مشغول به کار هستند. در مقابل، سهم بخش صنعت ۳۵.۸ درصد و کشاورزی ۱۳.۵ درصد است. مقایسه با سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که سهم بخش کشاورزی حدود ۱.۶ درصد کاهش یافته و در مقابل سهم بخش صنعت حدود ۱.۳ درصد و بخش خدمات حدود ۰.۳ درصد افزایش یافته است.
در کشور نیز سهم بخش خدمات به ۵۲.۷ درصد رسیده و از سهم بخش کشاورزی و صنعتی کاسته شده است که نشانه‌ای از تعمیق این روند در مقیاس ملی است. برخی کارشناسان، خدمات محور شدن اشتغال را ناشی از چند عامل می‌دانند از جمله پایین بودن هزینه ورود به مشاغل خدماتی نسبت به تولید، تغییر ترجیحات نسل جوان برای مشاغل کم زحمت‌تر و منعطف تر، حمایت ناکافی از تولید و کشاورزی و گرایش بازار کار به سمت مشاغل خدماتی با گردش مالی سریع‌تر (ولو با بهره وری پایین تر). نتیجه این روند، شکل گیری اقتصادی است که در ظاهر پرتحرک است، اما در عمق، شکننده و وابسته به درآمد‌های ناپایدار است.
کاهش ۷.۶ درصدی سهم اشتغال کشاورزی
اگر به این موضوع یک نگاه بلندمدت شود از سال ۱۳۹۶ تاکنون سهم بخش کشاورزی در خراسان رضوی ۷.۶ درصد کاهش یافته و از ۲۱.۱ درصد به ۱۳.۵ درصد رسیده است.
همچنین در گزارشی از اکو ایران آمده که سهم بخش کشاورزی از اشتغال در دو دهه گذشته در کل کشور از ۲۵ درصد به زیر ۱۵ درصد رسیده است و این کاهش، تنها به اشتغال محدود نمی‌شود، بلکه سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی نیز از اواخر دهه۹۰ کاهش یافته است.
به اعتقاد کارشناسان، یکی از عوامل اصلی کاهش سهم بخش کشاورزی در تولید و اشتغال، بحران‌های ناشی از تغییرات اقلیمی و افت شدید منابع آبی است. خشک سالی‌های مکرر و افت سطح سفره‌های زیرزمینی باعث شده بسیاری از اراضی کشاورزی، بهره وری خود را از دست بدهند و تولید در این حوزه کاهش یابد. هم زمان با این روند، پیشرفت فناوری و استفاده گسترده‌تر از ماشین آلات کشاورزی، نیاز به نیروی انسانی را نیز کاهش داده و نقش نیروی کار انسانی در این بخش کمرنگ‌تر شده است.
از سوی دیگر، مهاجرت روستاییان به شهر‌ها در کنار سیاست‌های اقتصادی نامطلوب، نظیر کاهش حمایت‌های دولتی، محدودیت در صادرات محصولات کشاورزی و نوسانات شدید قیمت ها، باعث شده این بخش برای سرمایه گذاری و فعالیت اقتصادی جذابیت خود را از دست بدهد. در نتیجه، کشاورزی در سال‌های اخیر نه تنها سهم کمتری از اشتغال کشور را به خود اختصاص داده، بلکه در رشد اقتصادی نیز حضور کم رنگ تری دارد.
در چنین شرایطی، بخش کشاورزی به تدریج از جایگاه خود در اقتصاد عقب نشسته و به یک فعالیت غیرجذاب برای سرمایه گذاری تبدیل شده است. این مسئله نه تنها پیامد‌های اقتصادی، بلکه تبعات اجتماعی و امنیت غذایی نیز در پی خواهد داشت.
سهم صنعت نه چندان که انتظار می‌رفت
در میانگین کشوری سهم اشتغال در بخش صنعت طی سال‌های گذشته روندی کاهشی داشته است که به خوبی با موضوع گزارش‌هایی مانند «فرار از کارخانه» همخوانی دارد. بسیاری از فعالان صنعت می‌گویند که جذب نیروی انسانی به چالش بزرگی برای واحد‌های تولیدی تبدیل شده است، چراکه بخشی از کارگران سابق حالا به مشاغلی مانند رانندگی در تاکسی‌های اینترنتی یا واسطه گری روی آورده‌اند که اگرچه امنیت شغلی کمتری دارد، اما دسترسی و درآمد آن برایشان جذاب‌تر به نظر می‌رسد.
البته سهم بخش صنعت در خراسان رضوی طی هشت سال گذشته در حدود ۲ درصد افزایش داشته است که می‌تواند ناشی از تمرکز استان بر توسعه صنایع متوسط و کوچک باشد، اما اگر از منظر هدف گذاری توسعه‌ای به این عدد نگاه کنیم، این رشد چندان رضایت بخش نیست. به ویژه در شرایطی که دولت‌ها شعارهایی، چون رونق تولید، رشد صنعتی، خوداتکایی و صادرات محوری را سر می‌دهند، انتظار می‌رود این بخش سهم پررنگ تری داشته باشد.
ضعف در سرمایه گذاری خارجی، عدم نوسازی تجهیزات صنعتی، نرخ بالای تسهیلات بانکی و بروکراسی پیچیده نیز از دیگر موانعی است که مسیر رشد صنعت را دشوار کرده است.
آمار‌ها هشدار می‌دهند
آنچه از این آمار‌ها برمی آید، تنها گزارش یک روند نیست، بلکه هشداری است برای سیاست گذاران، دانشگاه‌ها و حتی سرمایه گذاران. اگر حرکت اشتغال کشور به سمت خدمات با بهره وری پایین ادامه پیدا کند، به زودی با اقتصادی روبه رو خواهیم شد که گرچه در ظاهر پرتحرک است، اما در عمق، بدون موتور رشد پایدار خواهد بود. کشاورزی رو به فراموشی است و صنعت، هنوز آن طور که باید جان نگرفته است. آینده بازار کار خراسان رضوی و ایران، نیازمند بازنگری در سیاست‌های اشتغال و آموزش، سرمایه گذاری بلندمدت و ایجاد انگیزه برای تولید است، پیش از آنکه دیگر فرصت اصلاحی باقی نماند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
